Geachte Hoofdredacteur,
*************************
EEN ZUIVERE PARABEL
Emeritus-deken Paul Paulussen voelde zich de koning te rijk toen de voorzitter van het kerkbestuur hem belde met het verzoek om de pastoor van de parochie tijdens diens drie weken durende vakantie te vervangen. Sinds Paulussen zich na zijn pensioen opnieuw in het dorp van zijn jeugd had gevestigd, had hij gehoopt dat zo’n verzoek hem zou bereiken, en nu was het dan zover. Hij besloot zich goed voor te bereiden en zon op een pakkende preek. De wetenschap dat er in de kerk veel oude bekenden zouden zitten, bracht hem op een idee. Hij zou hen een verhaal van vroeger vertellen, uit zijn jeugd.
Toen het moment aangebroken was, liet hij het eerst muisstil worden. Hij haalde diep adem en sprak de zin uit die hij de afgelopen week tientallen keren zachtjes voor zichzelf had uitgesproken en die in de hoofden van de mensen vóór hem een lawine van beelden op gang moest brengen.
‘Toen de oorlog was afgelopen, kwam ook de ijkmeester weer terug. Ik zie hem nog op zijn motor bij ons de straat in komen met zijn helm op en zijn loden uniformjas aan.’
Hij keek op om te zien of hij doel had getroffen en zag overal blikken van herkenning. Op het koor aan het einde van de kerk porden de tien mannen die samen de tenoren en de bassen vormden, elkaar aan en bogen zich samenzweerderig naar elkaar toe.
Ze wisten het dus ook nog.
‘Achterop zat zijn zoon. De jongen omklemde het middel van zijn vader met beide armen. We hadden het ventje nog nooit gezien, maar de ijkmeester had ons trots over hem verteld, toen hij de laatste keer bij ons was gekomen, ergens halverwege 1943, net voordat hij moest onderduiken. Het jongetje was toen een jaar of drie en de oogappel van zijn ouders.
Nog maar nauwelijks had hij zijn motor gestopt of we renden naar buiten, onze vader voorop.
“Ah, de ijkmeester!” riep hij opgetogen. “U leeft gelukkig nog!”
Iedereen was blij elkaar na zo’n lange tijd weer te zien en in goede gezondheid aan te treffen.
“Zoals u ziet,” zei de ijkmeester, terwijl hij de motor op het trottoir voor de winkel stalde en de leren schoudertas waarin hij zijn gewichten vervoerde, naast zich op de grond zette.
Ze gaven elkaar een hand.
“En wie hebben we daar dan?” vroeg mijn vader, terwijl hij een hand op de hoofd van het jongetje legde.
“Mijn zoon,” zei de ijkmeester. “Ik heb hem meegenomen om te helpen. Kom, jongen. Werk aan de winkel.’
Trots liep het jongetje achter hem aan de winkel in, terwijl wij, kinderen, op een eerbiedige afstand toekeken.’
Op deze zin sloeg Paulussen zijn ogen op en keek opnieuw de kerk in. Alle ogen waren nu strak op hem gericht. Sommige glansden alsof ze door ontroering bevangen waren. Men hing aan zijn lippen.
‘Terwijl de ijkmeester de zware tas de winkel in zeulde, sneed mijn moeder een plakje worst af voor het jongetje dat op zijn kleine beentjes met moeite het opstapje nam.
“Hier,” zei ze, toen hij de winkel binnenkwam. “Een lekker stukje worst.”‘
Paulussen stopte weer even, spiedde de gezichten voor hem af en zag het bijna overal twinkelen. Hoeveel van hen die hier zaten, dacht hij, hadden niet ook van zijn moeder zo’n plakje worst gekregen?
‘”Ho, ho, ho,” zei de ijkmeester. “Eerst moet er gewerkt worden. Pak de gewichten maar eens uit de tas, jongen.”
Het jongetje deed wat zijn vader hem had opdragen, boog zich over de tas heen en wrikte de mal met gewichten eruit. Ademloos keken we toe.
“Wacht, dan zal ik je helpen,” zei de ijkmeester.
Samen zetten ze de mal op de toonbank, haalden de gewichten eruit en rangschikten die van groot naar klein. Terwijl onze vader de zijne van de weegschaal pakte en ze tegenover die van hun zette, dook de ijkmeester opnieuw de tas in, dit keer om er de ijkschaal uit te halen, die hij naast de gewichten zette.
“Nu het hamertje en de loodjes nog, jongen, en dan kunnen we beginnen.”
Het hamertje en de loodjes zaten ergens in een zijvakje verstopt waar je moeilijk met je hand bij kon, maar uiteindelijk kreeg het jongetje ze toch te pakken. Hij gaf ze aan zijn vader, die ze naast de weegschaal legde.
“Mooi zo, dan zullen we maar eens, nietwaar?”
Met die woorden begon het ijken. Het was een heel precies karweitje waarbij veel geduld was vereist en iedereen aandachtig toekeek, alsof het om een kwestie van leven of dood ging.
“En?” vroeg mijn vader na de eerste ronde.
“Tja, wat zal ik zeggen?” sprak de ijkmeester kwasi-gewichtig. “Alles heeft zijn gewicht, behalve die daar, daar moet nog iets bij.”
Hij knikte met zijn hoofd naar de gewichtjes die hij te licht had bevonden en opzij had gezet.
Wij, kinderen, knikten instemmend alsof we het altijd al geweten hadden.
“Jongen, geef me het hamertje en de loodjes eens aan, dan zullen we dat eens in orde maken.”
Zijn zoon gaf hem het fijne hamertje en de nog fijnere loodjes aan, waarna zijn vader de gewichten één voor één omdraaide en met het hamertje één of meer loodjes in een gleuf aan de onderkant sloeg. Daarna woog hij ze opnieuw. Hier en daar sloeg hij er nog een loodje bij, net zolang totdat het precies klopte.
“Zo, dat is dat, klaar is Kees. Pak nu je plakje worst maar.”
Iedereen lachte terwijl het jongetje het plakje worst uit de hand van mijn moeder pakte en in zijn mond stak.’
Paulussen stopte. Je kon een speld horen vallen. Niemand waagde het te kuchen, te niezen of zijn neus te snuiten. Hij verkneukelde zich. Het was tijd voor de klap op de vuurpijl, the finishing touch, la grande finale.
‘God is als deze ijkmeester,’ sprak hij gedragen. ‘Waar een mensenleven gewicht tekort komt, slaat hij er een loodje bij. Amen.’
Hij draaide zich om en liep terug naar het altaar, terwijl er achter hem een storm aan kuchjes, lachjes en fluisteringen opstak. Zolang hadden ze zich dus ingehouden om zijn preek niet te verstoren! Hij genoot met volle teugen en nam met genoegen de complimenten in ontvangst die hem na de mis ten deel vielen. Het begon met de koster, die tijdens de preek in de opening van de deur van de sacristie had gestaan, en zei dat hij alleen maar glimlachende en ontroerde blikken had gezien. Terwijl de man hem uit zijn gewaden hielp, werd er achter hun rug op de deur geklopt en maakten er mensen hun opwachting die tegen de koster zeiden dat ze meneer pastoor nog van vroeger kenden, en die hij inderdaad herkende. Het waren speelkameraadjes en klasgenoten uit zijn lagere schooltijd. Ze feliciteerden hem omstandig. ‘Wat een mooie preek!’ riep de een. ‘Ik zag het weer precies voor me!’ kraaide de ander. Ten slotte kwam er nog een delegatie van de bassen en tenoren om hem de lof van het koor over te brengen. Ook daarbij bevonden zich enkele oude bekenden, zoals zijn jeugdvriend Herman Winkels met wie hij nog achter de meisjes had aan gezeten, voordat hij zijn roeping had gekregen.
‘Wat een geweldige preek was dat,’ zei Winkels. ‘Die goeie oude tijd. Ik zag het zo weer voor me. Laten we een keer iets afspreken…’
Paulussen knikte, maar ging er niet op in. Hij had zo zijn twijfels over dit soort ontmoetingen, waarbij mensen die elkaar een eeuwigheid niet meer hadden gezien, plotseling herinneringen wilden ophalen in plaats van zich af te vragen waarom ze elkaar niet eerder hadden opgezocht. Hem was het in de eerste plaats te doen geweest om het verhaal, de parabel. Voor hem was de ijkmeester een zuiver beeld geweest van een levende god die de mensen met hun lot verzoent. Dat hij daarbij uit zijn herinnering had kunnen putten en die herinnering collectieve herinnering was gebleken, was een prettige bijkomstigheid, maar ook niet meer dan dat.
Niettemin besloot hij de volgende zondag er een schepje bovenop te doen. De gelegenheid om met de vonk van de herkenning het vuur van het geloof aan te wakkeren, was te mooi om voorbij te laten gaan. Kennelijk had het succes van zijn preek in het dorp de ronde gedaan, want er zaten bijna twee keer zoveel mensen in de kerk, voornamelijk ouderen, zoals te verwachten was.
‘Verleden zondag ,’ begon hij, ‘heb ik u verteld over de ijkmeester die na de oorlog in ons dorp terugkwam. Ik sloot mijn preek af met de woorden dat de ijkmeester als God is, die de mensen met hun leven verzoent. Maar daarmee is het verhaal nog niet af. Het heeft nog een staartje dat ik u niet wil onthouden.’
Hij keek van de lezenaar op en zag de gezichten van de mensen voor hem weer oplichten. De waaiertjes in de ooghoeken gingen open en de lippen krulden op. Weer een verhaal over vroeger, het kon niet op!
‘Op het einde van de dag, als de ijkmeester en zijn zoon hun ronde door ons dorp hadden gemaakt, gingen ze altijd naar een café om iets te drinken. Ik weet dat van mijn vader, die zelf ook niet vies was van een glaasje.’
Hij wachtte even en keek naar het koor, waar Winkels zijn buurman aanporde en hem iets toefluisterde, waarop ze in gemelijk lachen uitbarstten. Paulussen wist precies wat Winkels had gezegd: “Of twee.” Het was een publiek geheim dat zijn vader de drank niet had geschuwd. Paulussen had het wel verwacht, maar liet er zich niet door van zijn stuk brengen.
‘Ook daar waren ze graag geziene gasten. Nog maar nauwelijks waren ze binnengekomen of de ijkmeester moest een spervuur van vragen beantwoorden. Dat kwam omdat direct na de oorlog de verbindingen nog slecht waren en hij als één van de weinigen in alle omliggende dorpen kwam. Daardoor wist hij wat er overal gebeurde. Daarbij kwam dat hij een rasverteller was, die van het kleinste voorval nog een geweldig verhaal kon maken. De mensen hingen aan zijn lippen. Maar nog mooier was wat er gebeurde als hij was uitgepraat. Dan kwam de waard of één van zijn stamgasten met een volle of halfvolle pul bier in zijn hand naar hem toe en vroeg hem: “Zeg eens, ijkmeester, wat moet dit wegen?”‘
Zonder met zijn ogen te knipperen nam de ijkmeester het ding van hem over, zette hem in de palm van zijn hand en liet hem daarin een tijdje rusten.
“Tweehonderddertig gram,” zei hij toen beslist.
“Weet u dat zeker?”
“Ik kan er vijf gram naast zitten, maar beslist niet meer.”
“Wedden?”
“Zoals u wilt.”
“Voor een kwartje.”
Een kwartje was in die tijd veel geld.
De ijkmeester knikte, haalde de ijkschaal te voorschijn en zette die op de tapkast tussen zichzelf en de stamgast in. Op slag werd het stil in het café. De gasten aan de andere tafeltjes stopten met praten, stonden van hun stoelen op en kwamen om hem heen staan.
“Wat heeft hij gezegd dat het zou wegen?” werd er gevraagd.
“Tweehonderddertig gram!”
Iedereen hield zijn adem in toen de ijkmeester de pul bier op het ene schaaltje en een handvol gewichten op het andere schaaltje zette. Langzaam bracht hij ze met elkaar in balans.
“Tweehonderdachtentwintig gram, op de kop af, ” sprak hij. “Kijk maar.”
Hij deed een stap terug zodat iedereen het goed kon zien. Er werd ongelovig gesist en gemompeld. De complimenten en schouderklopjes waren niet van de lucht. Als de ijkmeester alle pilsjes had opgedronken die hem toen waren aangeboden, dan hadden zijn zoon en hij die avond terug naar huis moeten lopen. Maar….’
Paulussen hield weer in, nu om de mensen de gelegenheid te geven het beeld op zich te laten inwerken.
‘Maar….’ zei hij toen, ‘zover liet hij het niet komen. Hij dronk zijn glas leeg, bedankte iedereen en gebaarde zijn zoon hetzelfde te doen, waarna ze opstapten. De ijkmeester is als God. Hij verbaast de mensen en kent de maat en het gewicht van de dingen. Amen.’
Dit keer was het effect van zijn woorden nog verpletterender dan de vorige keer. Secondenlang bleef het stil in de kerk, doodstil. Pas toen hij zich omdraaide, werd er weer gekucht en gehoest. Hij herinnerde zich wat een collega hierover ooit tegen hem had gezegd: “Bij iedere kudde makke schapen zijn altijd wel een paar blaffende honden,” en glimlachte. Het was hem weer gelukt. Met een natte vinger had hij ze gelijmd en in zijn zak gestoken. Het verhaal klopte met de feiten en toch bleef de parabel intact. Het was alleen jammer dat hij niet over een derde aflevering beschikte, die hij voor de zondag daarop kon gebruiken, de laatste zondag van zijn invalbeurt.
Overladen met complimenten tufte hij tevreden in zijn autootje naar huis, toen hij bij een kruising kwam en de motor afsloeg, net voor een groepje Turkse of Marokkaanse mannen dat daar stond te praten. Hij startte hem opnieuw, maar tevergeefs. Toen hij die handeling drie tot vier keer herhaalde, draaiden ze zich naar hem toe en maanden hem tot kalmte.
‘Rustig, rustig,’ meende hij dat ze zeiden.
Eentje maakte zich uit de groep los en kwam naar hem toe. Paulussen liet het raampje zakken.
‘Rustig doen,’ zei hij. ‘Anders akku leeg.’
Paulussen knikte. Waarschijnlijk hadden ze gelijk. Wat wist hij nu van auto’s?
‘Maar wat moet ik dan doen?’ zei hij.
‘Wacht,’ zei de man. ‘Wij helpen. Gaat u maar even uit.’
Hij stapte uit en liet de mannen hun gang gaan. Een ging er achter het stuur zitten en liet zich door de anderen aanduwen. Binnen de kortste keren stond het autootje met tuffende motor weer voor hem.
‘Bedankt,’ zei hij.
De ander antwoordde iets wat hij niet verstond.
‘Wat zegt u?’ vroeg hij.
‘La shukran ana wajib,’ zei hij. ‘Geen dank.’
Hij liet het hem nog een paar keer zeggen en herhaalde het toen hardop als een bezweringsformule: ‘La shukran ana wajib, la shukran ana wahjib. Geen dank, geen dank’
De zin spookte nog lang door zijn hoofd en schoot hem weer te binnen toen hij zich op vrijdagmiddag aan zijn preek voor zondag zette. Toevallig was het de zondag van de parabel van de barmhartige Samaritaan uit het Evangelie van Lucas, de zuiverste van alle parabels die hij kende. Ook daar moest hij een kloppend verhaal voor zien te vinden. Hij aarzelde niet en begon te schrijven. Het leek alsof zijn pen door een onzichtbare hand over het papier werd geleid. De wereld om hem heen viel weg en alleen zijn hand met de pen bewoog. God leidde zijn gedachten
‘De vorige week heb ik met u gesproken over vroeger, ‘ begon hij zijn preek. ‘Vandaag wil ik met u hebben over vandaag. Ik vertel u een verhaal over een Nederlandse familie die met de auto naar Spanje op vakantie ging en daar ergens ver van de bewoonde wereld, in the middle of nowhere zoals we nu zeggen, met motorpech langs de weg kwam te staan. Tegenwoordig kun je overal bellen, maar daar en toen niet. Er stonden nergens antennes van telefoonmaatschappijen, ze hadden geen bereik. Daarbij was het midden op de dag en heet, smoorheet. Tot overmaat van ramp hadden ze niets meer te drinken. Daarom besloten ze langs de weg te gaan staan en de andere automobilisten, van wie er heel wat uit Frankrijk, Nederland en België kwamen, te manen om te stoppen. Maar niemand stopte. Iedereen had het te druk om met zijn gezin naar zijn vakantiebestemming te racen. Zelfs met de rood-wit-blauwe vlaggetjes en oranje hoeden en petjes van de wereldkampioenschappen voetbal hadden ze geen succes.’
Hij keek de kerk in, die weer voller leek dan de week tevoren.
‘Totdat er over de kim van de berg een gammel, blauw volkswagenbusje aan kwam aan, dat bijna leek te bezwijken onder de koffers die op het dak waren opgetast. Achter het stuur zat …. ‘
Paulussen zag zijn oude vriend Winkels staan en hoorde hem denken: ‘Waar is die goeie oude tijd?’
‘Achter het stuur zat een oude Marokkaan.’
Op slag betrokken de blikken voor hem. Ook werd er opeens driftig gehoest en gekucht. Terstond besefte hij dat hij al het krediet dat hij de afgelopen weken met zijn verhalen over de ijkmeester had opgebouwd, in één keer dreigde te verspelen, te beginnen bij Winkels die zijn buurman aanporde, een wegwerpgebaar maakte en zich hoofdschuddend omdraaide naar de alten en sopranen, die ook al druk met elkaar aan het fluisteren waren.
Toch besloot hij er zich niets van aan te trekken. Het was nu te laat om er iets aan te veranderen en per slot van rekening was en bleef het een zuivere parabel.
‘De Marokkaan stopte en toen hij hoorde wat er aan de hand was, stapte hij uit en hielp de Nederlanders, net zoals de barmhartige Samaritaan uit de parabel. Soms komt de hulp van een kant waarvan je hem het minst verwacht. Amen.’
Dit keer viel er geen plechtige stilte, zoals aan het einde van zijn vorige preken, maar ging het hoesten en kuchen gewoon door. De honden blaften uitgelaten. Hij voelde de weerzin vanuit de menigte en werkte gelaten naar het einde toe. Toen hij terugging naar de sacristie stond er niemand bij de deur op hem te wachten. De koster was de heilige vaten aan het opruimen.
‘Ik geloof dat ik met mijn preek niet helemaal de juiste toon heb getroffen,’ zei Paulussen tegen hem, terwijl hij hem zwijgend uit zijn gewaden hielp.
‘Nee,’ zei de koster, ‘maar wat wil je, de meeste mensen verlangen nu eenmaal terug naar vroeger, ikzelf ook. Verhalen over vroeger doen het altijd beter dan een verhaal van nu. En daarbij zien ze Marokkanen natuurlijk als vreemden, die hier niet thuishoren.’
‘Zoals de Joden de Samaritanen,’ zei Paulussen.
De koster knikte.
‘Het is de laatste keer moet u maar denken.’
‘Hoe bedoelt u?’
‘De volgende keer is meneer pastoor er weer.’
Maar ik vond het juist zo leuk om te doen, had Paulussen hem willen zeggen.
‘Bedankt,’ zei de koster.
Ze gaven elkaar een hand.
‘Wel thuis.’
‘U ook,’ zei hij.
Toen Paulussen in zijn auto naar huis reed, kwam hij weer langs de plek waar hij de vorige keer was komen stil te staan. Dezelfde mannen als toen stonden weer aan de straatkant te kletsen.
Hij stak zijn hand naar hen op en stopte. De mannen herkenden hem en kwamen naar hem toe. Hij draaide het raampje open en boog zich naar hen toe.
‘Alles goed?’ vroeg een van hen. ‘Auto lopen goed?’
Hij knikte.
‘Ja,’ zei hij, ‘dank zij jullie. La shukran ana wajib.’
Ze lachten.
Zo kwam alles toch nog goed.
